Sự đa chuyển động đó cũng có cái giá của nó, nó dễ bị vấn đề như sự mất vững hay chèn ép của mô mềm hay cấu trúc xương của vai, kết quả gây đau khớp vai, bạn có thể bị đau khi vận động tay hay đau liên tục, đau có thể tạm thời hay đau kéo dài cần phải can thiệp chần đoán điều trị.
Bài này mô tả một số nguyên nhân thông thường gây đau, cũng như một số phương pháp điều trị thông thường, tuy nhiên bác sĩ của bạn sẽ nói cho bạn biết chi tiết hơn vấn đề gây đau khớp vai của bạn.
Giải phẫu:
Khớp vai được tạo bởi 3 xương: xương cánh tay, xương bả vai, xương đòn.
Chỏm xương cánh tay được treo vào ổ chảo cánh tay bởi dây chằng và gân cơ, gân cơ bao quanh khớp vai gọi là chóp xoay, nó bao quanh chỏm của xương cánh tay góp phần đính chỏm vào ổ chảo.
Nguyên nhân:
Phần lớn các vấn đề khớp vai rơi vào 4 nhóm chính:
- Viêm gân (gân hay bao khớp) hoặc rách gân.
- Mất vững
- Thoái hóa khớp
- Gãy xương
Nguyên nhân khác ít gặp như đau khớp vai do u bướu, nhiễm trùng, tổn thương thần kinh.
Viêm bao hoạt mạc:
Bao hoạt mạc nhỏ, dịch trong hoạt mạc cũng là dịch khớp, túi hoạt mạc lót giữa xương và đè lên mô mềm, nó giúp giảm sự ma sát giữa sự trược của gân cơ và xương.
Đôi khi tập thể thao sử dụng khớp vai dẫn đến viêm tấy đỏ bao hoạt mạc giữa chóp xoay và mỏm cùng vai, kết quả là viêm bao hoạt mạc dưới mỏm cùng vai, sự viêm này thường đi kèm với viêm gân chóp xoay. Nhiều mô trong khớp vai có thể trở nên viêm và đau, nhiều hoạt động hàng ngày như chải tóc, cài nút áo trở nên khó khăn.
Viêm gân:
Gân là phần nối kết giữa cơ với xương, phần lớn viêm gân là kết quả của sự mài mòn dần của gân giống như sự mài mòn của đế giày theo thời gian sử dụng.
Thông thường sự viêm gân có 2 loại:
- Viêm cấp: trong chơi bóng qua đầu cũng như các môn hay những công việc hoạt động tay đưa qua đầu thường xuyên có thể dẫn đến viêm gân cấp
- Viêm mãn: là bệnh thoái hóa như thoái hóa khớp, hoặc lặp đi lặp lại sự mài mòn và rách theo tuổi tác, dẩn đến viêm mãn.
Hầu hết những gân của vai bị ảnh hưởng là 4 gân chóp xoay và gân nhị đầu. Chóp xoay được tạo nên bởi 4 cơ nhỏ, gân của 4 cơ này bao quanh chỏm xương cánh tay giúp nó giữ vị trí trong ổ chảo, chóp xoay giúp chuyển động và giữ vững khớp vai
Rách gân:
Sự đứt và rách gân có thể từ chấn thương cấp tính hay thoái hóa trong gân theo tuổi tác, sự sử dụng, mài mòn và rách hoặc một chấn thương bất chợt. Sự rách có thể bán phần hay toàn phần, trong phần lớn các rách hoàn toàn gân bị kéo khỏi nơi bám vào xương, gân thường hay bị tổn thương nhất là gân cơ chóp xoay vả gân nhị đầu.
Hội chứng bắt chẹn:
Hội chứng bắt chẹn vai sảy ra khi mỏm cùng vai tạo 1 áp lực lên lớp mô mềm bên dưới khi nâng tay lên cao. Khi tay nâng cao mỏm cùng vai cọ sát hay chèn ép lên gân chóp xoay và bao hoạt mạc, nó có thể dẫn tới viêm bao hoạt mạc, viêm gân là nguyên nhân gây đau và hạn chế vận động, về lâu chèn ép nặng có thể dẫn tới rách chóp xoay.
Mất vững khớp vai:
Sự mất vững khớp vai sảy ra khi chỏm xương cánh tay di chuyên ra ngoài ổ chảo. Nó có thể là kết quả của chấn thương bất ngờ hay nhiều lần.
Trật khớp vai có thể bán phần khi chỏm đi ra ngoài 1 phẩn ổ chảo, trật hoàn toàn khi chỏm di chuyển ra ngoài ổ chảo hoàn toàn.
Một khi dây chằng, gân cơ bao quanh khờp vai trở nên lỏng lẻo hay rách rời, khi đó trật khớp vai có thể lặp đi lặp lại, trật khớp vai tái diễn có thể bán phẩn hay hoàn toàn, là nguyên nhân gây đau và không vững khi nâng cánh tay hay di chuyên tay ra xa cơ thể. Tình trạng lặp lại của bán trật hat trật khớp dẫn tới việc gia tăng nguy cơ viêm trong khớp.
Viêm khớp:
Đau khớp vai có thể từ viêm khớp, có nhiều loại viêm khớp, phần lớn viêm khớp vai là viêm khớp xương mãn tính, còn được gọi là viêm khớp bào mòn hay rách. Dấu hiện bệnh như là sự xưng nề, đau, và cứng khớp vai thường bắt đầu trong thời gian tuổi trung niên. Viêm khớp xương nãn tính tiến triển chậm, đau làm cho bệnh tệ hơn theo thời gian.
Viêm khớp xương mãn tính có thể liên quan tới chơi thể thao, chấn thương do công việc hay sự mài mòn và ráh mãn tính. Một loại khác của viêm khớp có thể liên quan tới rách chóp xoay, nhiểm trùng hay một viêm của bên trong bao khớp.
Thường thì mọi người tránh vận động khớp vai để giảm đau viêm khớp, điều đó đôi khi đẫn tới sự cứng hay dính của phần mô mềm của khớp, dẫn tới hạn chế vận động khớp vai.
Gãy xương:
Gãy xương bả vai thương bao gồm xương đòn, xương cánh tay và xương bả vai.
Gãy xương vai ở người già thường là do té khi đứng cao, ở người trẻ thường do chấn thương với lực lớn như chấn thương do đi môtô hay chấn thương do va chạm trong thể thao.
Gãy xương thường đau nặng nề, sưng và bầm tím quanh vai
Thăm khám:
Trong trường hợp bị chấn thương cấp gây đau nặng thì cần được chăm sóc y tế càng sớm càng tốt, nếu đau ít có thể nghỉ ngơi trong vài ngày theo dõi đau có thể giảm theo thời gian, nếu đau vẫn tiếp tục cần thăm khám bác sĩ.
Bác sĩ cũa bạn sẽ thăm khám đánh giá tìm ra nguyên nhân gây đau vai của bạn và sẽ đưa ra hướng điều trị thích hợp cho bạn.
Bệnh sử:
Bước đầu tiên lượng giá bệnh là thông qua bệnh sử, bác sĩ của bạn có thể hỏi một số câu hỏi như: đau bắt đầu khi nào, đau như thế nào, nó có bị đau như thế trước đó không? Đã điều trị như thế nào? Và những câu hỏi khác để tìm hiểu cả khi bình thường và sau khi chấn thương để tìm ra tổn thương vai bạn đang có. Bởi vì hầu hết các thương tổn bị trầm trọng thêm được gây ra bởi kiểm soát không tốt hoạt động khớp vai bị tổn thương, bệnh sử có thể trở thành 1 công cụ tìm ra nguyên nhân tổn thương của bạn.
Khám lâm sàng:
Một thăm khám tòan diện là cần thiết để tìm ra nguyên nhân đau khớp vai của bạn. Bác sĩ của bạn sẽ tìm kiếm các dấu hiệu bất thường, sự sưng nề, dị dạng hay yếu cơ, kiểm tra vùng gân, kiểm ra biên độ vận động khớp vai và sức mạnh cơ của vai bạn.
Các kiểm tra khác:
Bác sĩ của bạn có thể yêu cầu một số các xét nghiệm để tìm ra nguyên nhân đau cũng như một số vấn đề khác ở vai
X-quang. Hình ảnh giúp kiểm tra các tổn thương tới xương của khớp vai.
Cộng hưởng từ và siêu âm. Cung cấp những hình ảnh tốt về mô mềm, giúp bác sĩ tìm ra các tổn thương như dây chằng,gân cơ bao khớp quanh khớp vai.
Chụp CT. Công cụ kết hợp chụp x-quang với công nghệ máy tính giúp cho ra hình ảnh chi tiết những tổn thương tới xương của vùng khớp vai.
Đo điện cơ: Bác sĩ của bạn cũng có thể yêu cầu điện cơ để đánh giá chức năng thần kinh.
Chụp x-quang có cản quang: Chụp hình x-quang sau khi bơm thuốc cản quang vào trong khớp để thấy các tổn thương trong khớp và các cấu trúc xung quanh như gân cơ.
Nội soi khớp: Trong quá trình phẫu thụât bác sĩ của bạn sẽ nhìn bên trong khớp qua một ống soi, nội soi có thể phát hiện tổn thương mô mềm mà nó không phát hiện ra khi thăm khám, x-quang hay xét nghiệm khác, đồng thời giúp tìm nguyên nhân đau chẩn đoán chính xác tổn thương
Điều trị
Thay đổi hoạt động hàng ngày
Điều trị thường liên quan tới nghỉ ngơi, thay đổi hoạt động, và vật lý trị liệu giúp cho khớp vai bạn mềm dèo và nâng sức cơ. Hướng xử lý thông thường là tránh gắn sức hay tập luyện trong biên độ bình thường giúp chống đau khớp vai.
Dùng thuốc:
Bác sĩ của bạn có thể kê toa thuốc nhằm giảm viêm chống đau, nếu dùng thuốc giãm đau nên dùng theo hướng dẫn của bác sĩ. Bác sĩ của bạn cũng có thể yêu cầu chích thuốc tê hay corticoid để giảm đau
Phẫu thuật:
Phẫu thuật có thể được yêu cầu để giải quyết các vấn đề khớp vai, dù sao cũng có tới 90 phần trăm đau khớp đáp ứng với điều trị thông thường như thay đổi hoạt động vai, nghỉ ngơi, tập vật lý trị kiệu và dùng thuốc.
Một số vấn đề khớp vai như phục hồi trật khớp vai, rách chóp xoay… có thể không hiệu quả trong tập vật lý trị liệu, trong trường hợp đó phẫu thuật cần được chỉ định sớm.
Phẫu thuật có thể bao gồm nội soi khớp để bỏ các xẹo mô hoặc sửa chữa mô bị rách ngược lại mổ hở cho phục hồi những tổn thương rộng, nặng nề như rách gân cơ rộng, gãy xương hay thay khớp vai.
Bài này mô tả một số nguyên nhân thông thường gây đau, cũng như một số phương pháp điều trị thông thường, tuy nhiên bác sĩ của bạn sẽ nói cho bạn biết chi tiết hơn vấn đề gây đau khớp vai của bạn.
Giải phẫu:
Khớp vai được tạo bởi 3 xương: xương cánh tay, xương bả vai, xương đòn.
Chỏm xương cánh tay được treo vào ổ chảo cánh tay bởi dây chằng và gân cơ, gân cơ bao quanh khớp vai gọi là chóp xoay, nó bao quanh chỏm của xương cánh tay góp phần đính chỏm vào ổ chảo.
Nguyên nhân:
Phần lớn các vấn đề khớp vai rơi vào 4 nhóm chính:
- Viêm gân (gân hay bao khớp) hoặc rách gân.
- Mất vững
- Thoái hóa khớp
- Gãy xương
Nguyên nhân khác ít gặp như đau khớp vai do u bướu, nhiễm trùng, tổn thương thần kinh.
Viêm bao hoạt mạc:
Bao hoạt mạc nhỏ, dịch trong hoạt mạc cũng là dịch khớp, túi hoạt mạc lót giữa xương và đè lên mô mềm, nó giúp giảm sự ma sát giữa sự trược của gân cơ và xương.
Đôi khi tập thể thao sử dụng khớp vai dẫn đến viêm tấy đỏ bao hoạt mạc giữa chóp xoay và mỏm cùng vai, kết quả là viêm bao hoạt mạc dưới mỏm cùng vai, sự viêm này thường đi kèm với viêm gân chóp xoay. Nhiều mô trong khớp vai có thể trở nên viêm và đau, nhiều hoạt động hàng ngày như chải tóc, cài nút áo trở nên khó khăn.
Viêm gân:
Gân là phần nối kết giữa cơ với xương, phần lớn viêm gân là kết quả của sự mài mòn dần của gân giống như sự mài mòn của đế giày theo thời gian sử dụng.
Thông thường sự viêm gân có 2 loại:
- Viêm cấp: trong chơi bóng qua đầu cũng như các môn hay những công việc hoạt động tay đưa qua đầu thường xuyên có thể dẫn đến viêm gân cấp
- Viêm mãn: là bệnh thoái hóa như thoái hóa khớp, hoặc lặp đi lặp lại sự mài mòn và rách theo tuổi tác, dẩn đến viêm mãn.
Hầu hết những gân của vai bị ảnh hưởng là 4 gân chóp xoay và gân nhị đầu. Chóp xoay được tạo nên bởi 4 cơ nhỏ, gân của 4 cơ này bao quanh chỏm xương cánh tay giúp nó giữ vị trí trong ổ chảo, chóp xoay giúp chuyển động và giữ vững khớp vai
Rách gân:
Sự đứt và rách gân có thể từ chấn thương cấp tính hay thoái hóa trong gân theo tuổi tác, sự sử dụng, mài mòn và rách hoặc một chấn thương bất chợt. Sự rách có thể bán phần hay toàn phần, trong phần lớn các rách hoàn toàn gân bị kéo khỏi nơi bám vào xương, gân thường hay bị tổn thương nhất là gân cơ chóp xoay vả gân nhị đầu.
Hội chứng bắt chẹn:
Hội chứng bắt chẹn vai sảy ra khi mỏm cùng vai tạo 1 áp lực lên lớp mô mềm bên dưới khi nâng tay lên cao. Khi tay nâng cao mỏm cùng vai cọ sát hay chèn ép lên gân chóp xoay và bao hoạt mạc, nó có thể dẫn tới viêm bao hoạt mạc, viêm gân là nguyên nhân gây đau và hạn chế vận động, về lâu chèn ép nặng có thể dẫn tới rách chóp xoay.
Mất vững khớp vai:
Sự mất vững khớp vai sảy ra khi chỏm xương cánh tay di chuyên ra ngoài ổ chảo. Nó có thể là kết quả của chấn thương bất ngờ hay nhiều lần.
Trật khớp vai có thể bán phần khi chỏm đi ra ngoài 1 phẩn ổ chảo, trật hoàn toàn khi chỏm di chuyển ra ngoài ổ chảo hoàn toàn.
Một khi dây chằng, gân cơ bao quanh khờp vai trở nên lỏng lẻo hay rách rời, khi đó trật khớp vai có thể lặp đi lặp lại, trật khớp vai tái diễn có thể bán phẩn hay hoàn toàn, là nguyên nhân gây đau và không vững khi nâng cánh tay hay di chuyên tay ra xa cơ thể. Tình trạng lặp lại của bán trật hat trật khớp dẫn tới việc gia tăng nguy cơ viêm trong khớp.
Viêm khớp:
Đau khớp vai có thể từ viêm khớp, có nhiều loại viêm khớp, phần lớn viêm khớp vai là viêm khớp xương mãn tính, còn được gọi là viêm khớp bào mòn hay rách. Dấu hiện bệnh như là sự xưng nề, đau, và cứng khớp vai thường bắt đầu trong thời gian tuổi trung niên. Viêm khớp xương nãn tính tiến triển chậm, đau làm cho bệnh tệ hơn theo thời gian.
Viêm khớp xương mãn tính có thể liên quan tới chơi thể thao, chấn thương do công việc hay sự mài mòn và ráh mãn tính. Một loại khác của viêm khớp có thể liên quan tới rách chóp xoay, nhiểm trùng hay một viêm của bên trong bao khớp.
Thường thì mọi người tránh vận động khớp vai để giảm đau viêm khớp, điều đó đôi khi đẫn tới sự cứng hay dính của phần mô mềm của khớp, dẫn tới hạn chế vận động khớp vai.
Gãy xương:
Gãy xương bả vai thương bao gồm xương đòn, xương cánh tay và xương bả vai.
Gãy xương vai ở người già thường là do té khi đứng cao, ở người trẻ thường do chấn thương với lực lớn như chấn thương do đi môtô hay chấn thương do va chạm trong thể thao.
Gãy xương thường đau nặng nề, sưng và bầm tím quanh vai
Thăm khám:
Trong trường hợp bị chấn thương cấp gây đau nặng thì cần được chăm sóc y tế càng sớm càng tốt, nếu đau ít có thể nghỉ ngơi trong vài ngày theo dõi đau có thể giảm theo thời gian, nếu đau vẫn tiếp tục cần thăm khám bác sĩ.
Bác sĩ cũa bạn sẽ thăm khám đánh giá tìm ra nguyên nhân gây đau vai của bạn và sẽ đưa ra hướng điều trị thích hợp cho bạn.
Bệnh sử:
Bước đầu tiên lượng giá bệnh là thông qua bệnh sử, bác sĩ của bạn có thể hỏi một số câu hỏi như: đau bắt đầu khi nào, đau như thế nào, nó có bị đau như thế trước đó không? Đã điều trị như thế nào? Và những câu hỏi khác để tìm hiểu cả khi bình thường và sau khi chấn thương để tìm ra tổn thương vai bạn đang có. Bởi vì hầu hết các thương tổn bị trầm trọng thêm được gây ra bởi kiểm soát không tốt hoạt động khớp vai bị tổn thương, bệnh sử có thể trở thành 1 công cụ tìm ra nguyên nhân tổn thương của bạn.
Khám lâm sàng:
Một thăm khám tòan diện là cần thiết để tìm ra nguyên nhân đau khớp vai của bạn. Bác sĩ của bạn sẽ tìm kiếm các dấu hiệu bất thường, sự sưng nề, dị dạng hay yếu cơ, kiểm tra vùng gân, kiểm ra biên độ vận động khớp vai và sức mạnh cơ của vai bạn.
Các kiểm tra khác:
Bác sĩ của bạn có thể yêu cầu một số các xét nghiệm để tìm ra nguyên nhân đau cũng như một số vấn đề khác ở vai
X-quang. Hình ảnh giúp kiểm tra các tổn thương tới xương của khớp vai.
Cộng hưởng từ và siêu âm. Cung cấp những hình ảnh tốt về mô mềm, giúp bác sĩ tìm ra các tổn thương như dây chằng,gân cơ bao khớp quanh khớp vai.
Chụp CT. Công cụ kết hợp chụp x-quang với công nghệ máy tính giúp cho ra hình ảnh chi tiết những tổn thương tới xương của vùng khớp vai.
Đo điện cơ: Bác sĩ của bạn cũng có thể yêu cầu điện cơ để đánh giá chức năng thần kinh.
Chụp x-quang có cản quang: Chụp hình x-quang sau khi bơm thuốc cản quang vào trong khớp để thấy các tổn thương trong khớp và các cấu trúc xung quanh như gân cơ.
Nội soi khớp: Trong quá trình phẫu thụât bác sĩ của bạn sẽ nhìn bên trong khớp qua một ống soi, nội soi có thể phát hiện tổn thương mô mềm mà nó không phát hiện ra khi thăm khám, x-quang hay xét nghiệm khác, đồng thời giúp tìm nguyên nhân đau chẩn đoán chính xác tổn thương
Điều trị
Thay đổi hoạt động hàng ngày
Điều trị thường liên quan tới nghỉ ngơi, thay đổi hoạt động, và vật lý trị liệu giúp cho khớp vai bạn mềm dèo và nâng sức cơ. Hướng xử lý thông thường là tránh gắn sức hay tập luyện trong biên độ bình thường giúp chống đau khớp vai.
Dùng thuốc:
Bác sĩ của bạn có thể kê toa thuốc nhằm giảm viêm chống đau, nếu dùng thuốc giãm đau nên dùng theo hướng dẫn của bác sĩ. Bác sĩ của bạn cũng có thể yêu cầu chích thuốc tê hay corticoid để giảm đau
Phẫu thuật:
Phẫu thuật có thể được yêu cầu để giải quyết các vấn đề khớp vai, dù sao cũng có tới 90 phần trăm đau khớp đáp ứng với điều trị thông thường như thay đổi hoạt động vai, nghỉ ngơi, tập vật lý trị kiệu và dùng thuốc.
Một số vấn đề khớp vai như phục hồi trật khớp vai, rách chóp xoay… có thể không hiệu quả trong tập vật lý trị liệu, trong trường hợp đó phẫu thuật cần được chỉ định sớm.
Phẫu thuật có thể bao gồm nội soi khớp để bỏ các xẹo mô hoặc sửa chữa mô bị rách ngược lại mổ hở cho phục hồi những tổn thương rộng, nặng nề như rách gân cơ rộng, gãy xương hay thay khớp vai.
BS Nguyễn Tôn Ngọc Huỳnh
